سرویس اقتصاد مشرق- هیات دولت در جلسه امروز به ریاست روحانی، ‏به بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درخصوص «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» ‏پرداخت.‏

"براساس موادی از این لایحه که به تصویب هیأت وزیران نیز رسید، واحد پول ایران، تومان و برابر با 10 ریال ‏تعیین شد.‏"

 

به همین منظور به بررسی تاریخچه این تصمیم دولت و تبعات و آثاری که اجرای آن در صورت تصویب مجلس بر اقتصاد کشور خواهد داشت پرداخته‌ایم.

 

 

با توجه به وجود تورم شدید در چندین سال گذشته، ارزش ریال در مقابل پول سایر کشورها به شدت کاهش یافته و عملا قدرت خرید «یک ریال» به صفر رسیده است. راه حل همه کشورهایی که با چنین مساله ای روبه رو می‌شوند حذف تعدادی از صفرها با توجه به میزان کاهش قدرت خرید پول است.

 

 

 

 

درباره علت پیگیری نکردن این لایحه در دولت گذشته، ابوالفضل اکرمی مدیرکل وقت اقتصادی بانک مرکزی، اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و افزایش نرخ ارز را دلیل اصلی دانسته و گفته بود:

 

 

 پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و تیم جدید اقتصادی، اجرای این طرح کم کم به فراموشی سپرده شد و صرفا گاهی اوقات مسئولان در پاسخ به سوالات خبرنگاران به ضرورت اجرای این طرح سخن می‌گفتند.

 

 به عنوان نمونه، یکبار در سال 93 ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی در پاسخ به این سؤال که آیا همگام با کاهش نرخ تورم در سال جاری و سال آینده حذف صفر از پول ملی صورت می‌گیرد، گفت:این اقدامی است که حتماً باید اتفاق بیفتد. اما بررسی‌ها می‌گوید زمانی باید حذف کرد که نرخ تورم تک‌رقمی شود، این کار باید در شرایط باثبات و در یک افق بلندمدت رخ دهد.

وی همچنین گفته بود: در آن زمان چند کار باید انجام شود که یکی از آنها حذف 3 یا 4 صفر است که برای هر کدام دو کار کارشناسی انجام گرفته و در آخرین مرحله تصمیم‌گیری می‌شود. مسئله دیگر نیاز کشور به قطع اسکناس با شرایط آن روز خواهد بود که در این مورد هم در زمان مناسب تصمیمات لازم اتخاذ خواهد شد.

  

پیمان قربانی معاون بانک مرکزی نیز از دیگر مسئولان بانکی دولت یازدهم بود که خبر از حذف صفر پول داده بود.

 

وی در 12 آبان سال جاری در جمع خبرنگاران از برنامه دراز مدت بانک مرکزی برای حذف صفر از پول ملی خبر داد و گفت: رفرم پولی چند سال پیش مطرح شد و تا حد زیادی نیز پیش رفت اما به دلیل شرایط تورمی، متوقف گردید.

قربانی تصریح کرد: بدون شک در آینده، کشور نیاز به رفرم پولی دارد، ولی اینکه هم‌اکنون برنامه‌ای وجود داشته باشد که در اسرع وقت اجرایی گردد، این‌طور نیست.

به گفته قربانی، موضوع ثبات اقتصادی و آمادگی گسترده‌ای برای اجرای تغییر شکل پولی لازم است به نحوی که باید چاپ اسکناس و مسکوک جدید صورت گرفته و نظام حسابداری کشور و قوانین اصلاح شود؛ به هر حال اجرای این سیاست، مجموعه پیش‌نیازهایی دارد که البته زمانبر است و اگر لازم باشد بانک مرکزی در این زمینه اطلاع‌رسانی خواهد کرد.

معاون بانک مرکزی ادامه داد: اقدام عاجل برای حذف صفر از پول ملی در دستور کار نیست.

این موضوع تنها از جانب مسئولان بانک مرکزی مطر نشد و در وزارت اقتصاد نیز زمزمه‌هایی از برنامه حذف صفر پول به گوش می‌رسید.

 

شاید بتوان اولین اظهار نظری که در سال جاری باعث مطرح شدن دوباره این طرح در رسانه‌ها و میان کارشناسان شد را مربوط به حسین قضاوی معاون امور بانکی و بیمه وزارت اقتصاد دانست.

 

 قضاوی با بیان اینکه اقدام مناسب به منظور انجام رفورم پولی صورت گیرد، گفت: از این طریق باید تعداد صفرهای پول کاهش یابد تا مردم در محاسبات خودشان راحت تر باشند.

معاون امور بانکی و بیمه وزارت اقتصاد اظهار داشت: مبادلات در حال حاضر سه برابر تولید داخلی اسمی در بستر الکترونیک انجام می شود، نسبت اسکناس و پول به نقدینگی در حال حاضر به سه درصد کاهش پیدا کرده است از آن سو هزینه انتشار اسکناس باید کم شود تا مردم بتوانند محاسبات راحتی داشته باشند.

 این اظهارات البته چندروز بعد با واکنش طیب نیا وزیر اقتصاد نیز همراه شد و وی در 23 آبان 95 درباره سخنانی که درباره حذف سه صفر از پول ملی مطرح شده است، بیان کرد: من نیز حذف سه صفر را اصلاحی ضروری می‌دانم که باید در آینده صورت بگیرد، ولی اکنون زمان آن فرا نرسیده است.

او درباره زمان حذف سه صفر از پول ملی توضیح داد: به نظر من زمان حذف صفرها از پول ملی وقتی فرا می‌رسد که بتوانیم تورم اقتصاد ایران را مهار کرده و به یک وضعیت پایدار برسیم، وقتی به وضعیت پایدار رسیدیم ان‌شاالله بعد از آن برای حذف سه صفر از پول ملی اقدام خواهد شد، به هر حال تاکید می‌کنم که اکنون زمان آن نیست.

 

این سوال برای کارشناسان و فعالان اقتصادی نیز وجود دارد. به عنوان نمونه با توجه به اینکه در نهایت خارج کردن پول رایج از نظام پولی کشور و جایگزینی آن کاری دشوار و پر هزینه است نظر کارشناسی بر این است که اگر قرار است حذف صفرها از پول ملی صورت بگیرد باید اولا تعداد بیشتری از صفرها مثلا چهار صفر حذف شود و سپس این اقدام در شرایط ثبات اقتصادی محقق شود.

 در این زمینه کامران ندری معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی گفت: معمولا کشورهایی برای حذف صفر از پول ملی خود اقدام می‌کنند که تورم مزمن و طولانی مدت داشته‌اند تصمیم‌ گرفته‌اند سه صفر یا شش صفر را از پول ملی خود حذف کنند ایران هم شرایط مشابهی را گذرانده است، ولی در نظر داشته باشید که چنین اقدامی زمان‌بر و پر هزینه است.

وی توضیح داد: برای حذف صفرها از پول ملی، اسکناس و مسکوت در گردش باید خارج شود و پول جدید جایگزین شود که هم زمان‌بر و هم هزینه‌بر است. بنابراین وقتی دولت چنین کاری می‌کند و هزینه‌های آن را می‌پذیرد طبیعتا تلاش می‌کنند تعداد صفرهایی بیشتری حذف شود تا محاسبات ساده‌تر شود و احیانا اگر تورم‌هایی اتفاق افتاد در رقم‌های پایین تا حدودی قابل تحمل باشد، بنابران بهتر است تعداد بیشتری از صفرها حذف شود و در شرایط کنونی به نظر من حذف چهار صفر از پول ملی امکان‌پذیر باشد.

 

از دیگر سو،‌ برخی دیگر از کارشناسان این تصمیم دولت را یک اقدام سیاسی در جهت ظاهرسازی می‌دانند. آن‌ها معتقدند دولت از حل معادلات اصلی عاجز مانده ولیکن جهت توجیه عدم توانائی خود در حل و فصل معادلات، ظاهری حق به جانب گرفته و سریعاً معادله آسان دیگری را که فکر میکنند پاسخ آن‌را می‌دانند طرح و اذهان عموم را از اصل قضیه منحرف می‌نمایند.

 از این منظر می‌توان اهداف دولت از اجرای این طرح‌ها را در چند مورد خلاصه کرد؛

 

اولاً حجم پول و نقدینگی را در جامعه کم و بنوعی کنترل کنند. البته برای موفقیت کامل در کاهش حجم نقدینگی کشور هرچه تعداد صفرهایی که از پول حذف می‌شود بیشتر باشد توفیق دولت نیز بیشتر خواهد بود. از این بابت امکان کنترل حجم پول در کشور در مصوبه اخیر دولت که تنها یک صفر را از پول ملی حذف می‌کند دور از انتظار خواهد بود. 

 

ثانیاً قیمت اجناس را بظاهر ارزان و ناچیز جلوه دهند. این مورد بسیار مهم و در اصل هدف نهائی دولتمردان از اجرای اینکار میباشد. بطوریکه وجود گـرانی و نرخ بالای تـورم و همچنین افزایش قیمت بـرخی از خدمات و کالاهای مصرفی در پی اجرای ناقص طرح هدفمندی یارانه ها موجب ناراحتی و دلنگرانی مردم شده لکن مسئولین اقتصادی کشور تصور میکنند که چنانچه صفر از اسکناسها کم شود بطور طبیعی تمامی نرخها نازل و ارزان بنظر خواهند رسید و از نظر روانی بر روحیه اکثر مردم تأثیر مثبت خواهد گذاشت

 

ثالثا ارزش اسمی دلار آمریکا را کاهش دهد. این موضوع نیز برای دولت با اهمیت می‌باشد و به دنبال این است که با کم کردن صفرها به دنیا علی الخصوص دولت آمریکا ثابت کنند که پول ایرانی از ارزش بسیار بالائی در دولت تدبیر و امید برخوردار شده است.

 

 

 از دیگر کارشناسانی که در این رابطه اظهار نظر کردند،سید حسن حسینی شاهرودی عضو هیئت رئیسه کمیسیون اقتصادی مجلس است.

 

وی با اشاره به تصمیم دولت در این باره گفت: حذف یک صفر از واحد پولی کشور و تبدیل واحد پول از ریال به تومان که در هیئت دولت تصویب شده است یک تصمیم شجاعانه نیست و اگر دولت برای مشکلات اساسی تر واحد پول کشور تصمیم گیری می‌کرد اثرات آن برای کشور قابل ملاحظه تر بود.

 

حسینی ادامه داد، این تبدیل  واحد پولی تنها در خوانش واحد پولی کشور اثر دارد و این موضوع را تسهیل می کند و احتمالا در کوتاه مدت به بازار ارز کشور شوک وارد کرده ولی اثرات کوتاه مدت آن نیز با تحولات بازار از بین می‌رود.

 

غلامرضا مصباحی مقدم نماینده سابق مجلس و پیشنهاد دهنده با اشاره به مصوبه امروز هیات دولت مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان در قالب لایحه قانون بانک مرکزی، اظهارداشت: این مصوبه به خودی خود قدم مثبتی است زیرا آنچه که در زبان مردم جریان دارد، ریال نیست بلکه تومان است.

 

وی با بیان اینکه این مصوبه دولت اقدامی مثبتی است اما آن خواسته ما را دنبال نمی‌کند، تصریح کرد: مجلس می‌تواند با دریافت این لایحه، ایده حذف صفر‌ها از پول ملی را عملی کند چراکه پول ملی باید با پول کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهایی که از نظر اقتصادی وضعیت مثبتی دارند، تناسب داشته باشد و معنای این کار این است که واحد پولی ما که تومان خواهد شد معادل یک یورو می‌شود و اگر بخواهد این اتفاق باید سه صفر از واحد پولی حذف شود. 

 

دلیل دیگری که می‌توان برای این مصوبه دولت در نظر گرفت،‌ آسان سازی مبادلات، محاسبات و خرید و فروشهای مردم از اثرات قابل تحقق حذف صفر است، اما برای حذف صفرها ارتقای شاخصهای اقتصادی همچون افزایش تولید، نرخ سرمایه گذاری، آزادسازیهای اقتصادی، رفع انحصارات، حضور بانکهای خارجی در کشور، حضور بی قید و شرط سرمایه گذاران خارجی و غیره نیز باید انجام شود.

 

 

درکنار همه این مواردی که ذکر شد، دلیلی نیز وجود ندارد که اگر کشوری دارای اسکناس‌هائی با صفر کمتری باشد پس وضعیت اقتصادی آن نیز بهتر و برتر از کشورهای دیگری که دارای اسکناس‌های درشت می‌باشند باشد و چه بسا کشوری با اسکناسهای درشت از قدرت اقتصادی بالائی برخوردار بوده، تراز تجاری مثبت داشته و اوضاع معیشتی مردم آن کشور هم بسیار خوب باشد.

 

بطور مثال در اعلان نرخ ارزها، هیچگاه نشنیده ایم که بگویند نرخ یک ین ژاپن برابر با اینقدر دلار و یا یورو میباشد بلکه همیشه از نرخ برابری هزار و یا ده هزار ین ژاپن صحبت به میان آمده پس آیا وضع اقتصادی ژاپن نسبت به کشورهای حاشیه خلیج فارس آنهم با اسکناسهای کم صفر و با ارزش که فقط از پشتوانه نفت بهره مند هستند بدتر است یا بهتر؟

موضوع دیگری هم که باید به آن توجه کرد،‌تاثیر حذف یک صفر از پول ملی است. در دورانی که قیمت دلار بسیار پایین تر از امروز و شاخص کلی قیمت ها هم رقمی بسیار کم تر از هزینه های روزانه مردم در سال جاری بود،‌ بحث بر سر حذف سه صفر از پول ملی مطرح می‌شد و با درنظر گرفتن افزایش شدید و صعودی نرخ ارز و همچنین بالارفتن قیمت مایحتاج روزانه مردم، به نظر می‌رسد که حذف یک صفر که هیچ، بلکه اگر هر 4 صفر از پول ملی کشور حذف شود، در آن صورت شاید بتوان به تاثیر مثبت آن بر اقتصاد در دراز مدت امیدوار بود.